“Super sociaal Nederland, waar we echt naar elkaar omkijken” – SP bij Leeuwarden Stemt

De Socialistische Partij (SP) wil zich deze verkiezingen onder andere focussen op wonen, zorg en defensie. Een rode lijn die door deze punten is bestaanszekerheid. Thom Smit van de SP legt bij Leeuwarden Stemt de plannen uit. Waarom is een vermogensbelasting nodig? Welke bedrijven moeten meer in Nederland investeren? En kan gratis OV wel echt uit? De volledige aflevering is terug te luisteren via de website. Vanaf deze week zijn tot en met 27  oktober er extra uitzendingen van Leeuwarden Stemt op maandag tussen 18:00 en 19:00 bij Omroep Leeuwarden. 

De 28-jarige Thom Smit is al drie jaar actief bij de Socialistische Partij (SP). Zijn politieke betrokkenheid begon na de coronaperiode, toen hij zag hoe kwetsbaar de zorg bleek te zijn. Samen met zijn ouders verleende hij zeven jaar mantelzorg aan zijn opa, die vlak voor de pandemie naar een verzorgingstehuis in Franeker verhuisde. “Tijdens corona zagen we hoe onvoorbereid de zorg was en welke keuzes er werden gemaakt. Dat had enorme gevolgen, ook in de persoonlijke sfeer,” vertelt Thom. “Toen dacht ik: ik mag hier iets van vinden, maar dan moet ik er ook iets aan doen.” Sinds de wereld weer open ging, is hij actief bij de SP. Inmiddels maakt hij al anderhalf jaar deel uit van het landelijke jongerenbestuur en doet hij nu mee aan de Tweede Kamerverkiezingen.

Ideologie en speerpunten 

Volgens Thom ligt de kern van de Socialistische Partij al in de naam: het socialisme. De partij gelooft in de kracht van mensen, boven kapitaal en het bedrijfsleven. Iedereen verdient een menswaardig en gelijkwaardig bestaan. Dat moet volgens de SP worden bereikt door solidariteit. Door elkaar te helpen krijg je samenleving dat geheel beter af is. De partij wil dat gewone mensen het beter krijgen, niet de aandeelhouders in verre landen. Grote vermogens hebben volgens Thom steeds meer invloed op beleid en economie, terwijl werkende Nederlanders achterblijven. De SP stelt dat mensen voor moeten gaan op winst en dat de samenleving zo eerlijker wordt ingericht. De SP richt zich volgens Thom op een aantal duidelijke speerpunten tijdens deze verkiezingen. Een belangrijk speerpunt is wonen. Daarbij noemt Thom het woonplan ‘Wonen zonder winst’, waarin de partij de wooncrisis analyseert en oplossingen aandraagt. Vooral jongeren hebben volgens Thom last van het tekort aan betaalbare woningen. Er wordt te weinig gebouwd en wat er gebouwd wordt, is te duur. Daarnaast stijgen de huren hard, terwijl huurders weinig zeggenschap hebben over hun woning. Ook maakt de partij zich zorgen over de toenemende militarisering. De zogeheten 5%-NAVO-norm, die door onder meer de Verenigde Staten wordt gepusht, zou volgens de SP de verzorgingsstaat ondermijnen. Solidariteit en het bestrijden van ongelijkheid vormen de rode draad door de plannen. De SP wil een miljonairsbelasting invoeren en een vermogensplafond boven de vijftig miljoen euro. De partij wil daarnaast dat basisvoorzieningen zoals energie, post en openbaar vervoer weer collectief worden georganiseerd. Het gaat volgens de SP om eerste levensbehoeften, waar mensen zeggenschap over moeten hebben. De partij wijst erop dat Nederlanders nu vaak betalen voor de gevolgen van bedrijfsbeslissingen, zonder invloed te hebben op hoe die bedrijven worden bestuurd.

Bestaanszekerheid juridisch afdwingbaar

Bestaanszekerheid is een belangrijk onderliggend punt voor alle keuzes die de SP maakt. Daarom wil de SP wil dat bestaanszekerheid een wettelijk recht wordt. Volgens Thom staan veel grondrechten, zoals het recht op huisvesting en zorg, wel in de Grondwet, maar worden ze niet gehandhaafd. De partij vindt dat de overheid hier een actieve verantwoordelijkheid in moet nemen. Iedereen zou volgens de grondwet een dak boven het hoofd moeten hebben en genoeg moeten kunnen verdienen om rond te komen. Dit is echter niet het geval, want er zijn genoeg mensen die dakloos zijn. Thom stelt dat het mogelijk moet zijn om bestaanszekerheid wettelijk vast te leggen en te koppelen aan concrete verplichtingen voor de overheid. Zo moet voorkomen worden dat mensen zonder huis of inkomen komen te zitten. Wie werkt, moet er bovendien ook op vooruitgaan. Daarom pleit de partij voor een minimumbestaansinkomen dat door de overheid wordt gegarandeerd. Het doel van de SP is dat bestaanszekerheid niet langer afhankelijk is van economische omstandigheden of beleidskeuzes, maar een recht wordt waarop iedere Nederlander kan rekenen.

Wonen

Een belangrijk punt onder bestaanszekerheid is het hebben van onderdak. Daarnaast wil de SP wil de macht op de woningmarkt teruggeven aan huurders en bewoners. Volgens Thom is wonen een grondrecht en moet er veel meer worden gebouwd voor gewone mensen. De partij pleit voor de bouw van één miljoen sociale huurwoningen met een maximale huurprijs van achthonderd euro per maand. Het idee klinkt voor veel mensen onrealistisch, erkent Thom, maar de SP verwijst naar voorbeelden uit het buitenland, zoals Wenen, waar een sterke sociale huursector is. De partij wil af van tijdelijke huurcontracten en meer zekerheid voor huurders creëren. Zekerheid over woonruimte hoort volgens Thom bij bestaanszekerheid.  Mensen moeten weten dat ze volgende maand nog een dak boven hun hoofd hebben. Een belangrijk middel daarbij is het versterken van zeggenschap. Huurders zouden zich moeten verenigen in woonverenigingen, zoals vroeger gebruikelijk was. Op die manier krijgen bewoners invloed op beleid, onderhoud en de besteding van geld. De overheid en gemeenten kunnen dit proces ondersteunen met financiering en regelgeving. Arnold vraagt of dit systeem niet te duur of bureaucratisch wordt. Thom stelt dat het juist geld kan besparen, omdat winst voor beleggers en huisjesmelkers uit het systeem wordt gehaald. Volgens de SP kan zeggenschap beter worden geregeld op lokaal niveau, zodat bewoners samen kunnen bepalen hoe er gebouwd en beheerd wordt.

Zorg

De SP wil ook zorgen dat de zorg weer betaalbaar en toegankelijk maken voor iedereen. Volgens Thom moet het eigen risico in de zorg worden afgeschaft en de premie inkomensafhankelijk worden. Het huidige systeem straft mensen die ziek zijn, terwijl zorg een basisrecht zou moeten zijn. De partij vindt dat de zorg te veel draait om bureaucratie en winst. Zorgverleners besteden veel tijd aan administratie en verantwoording richting zorgverzekeraars. Daarom wil de SP de zorgverzekeraars afschaffen en vervangen door een Nationaal Zorgfonds. Dat fonds zou de zorg collectief organiseren, met een betaalbare premie en zonder eigen risico. De SP wil bovendien dat tandzorg, fysiotherapie en geestelijke gezondheidszorg weer onderdeel worden van het basispakket. Volgens Thom moeten de personen met een groot vermogen wel iets meer premie gaan betalen om deze uitwerking mogelijk te maken. Het gaat dan om ongeveer de 10% van de Nederlanders die het meeste vermogen heeft. Daardoor kunnen de kosten voor de mensen die minder vermogen hebben en weinig verdienen minder betalen.  Arnold vraagt of dit financieel haalbaar is, gezien de stijgende zorgkosten. Thom noemt het een politieke keuze. Er gaat volgens de SP genoeg geld om in de zorg, maar het komt niet bij de mensen terecht die zorg nodig hebben. Investeren in preventie, zoals het tijdig behandelen van gezondheidsproblemen, zou de kosten op de lange termijn juist kunnen verlagen.

Economie

De kosten van de zorg hebben alles te maken met de economie van het land. De SP wil de economie socialer en eerlijker maken. Volgens Thom moet de overheid weer een actievere rol spelen bij investeringen die maatschappelijke waarde hebben. De partij pleit voor een Nationaal Investeringsfonds, bedoeld voor projecten die goed zijn voor mens en samenleving, maar niet direct winst opleveren. Op die manier kunnen vernieuwende initiatieven en duurzame ideeën toch worden gefinancierd. Daarnaast wil de SP de prijzen van basisproducten zoals brood, melk en energie reguleren. Volgens de partij zijn dit eerste levensbehoeften en moeten ze voor iedereen betaalbaar blijven. In landen als Frankrijk bestaan al prijsafspraken met supermarkten en producenten. De SP ziet dat als voorbeeld voor Nederland. Ook zou de btw op groente en fruit kunnen verdwijnen, omdat dit een oneerlijke belasting is die gezonde keuzes duurder maakt.

Daarnaast wil de partij wil dat grote bedrijven en buitenlandse multinationals meer belasting betalen. Bedrijven als Tata Steel verdienen volgens de SP veel geld in Nederland, maar dragen te weinig bij. De partij stelt daarom een hogere winstbelasting voor en wil dat winsten vaker in Nederland worden geïnvesteerd. Thom wijst erop dat de belastingdruk in de afgelopen decennia is verschoven van vermogen naar arbeid. De SP wil die balans herstellen. Er moet een lagere belasting zijn voor werkenden en een hogere voor bedrijven en vermogenden. Ook wil de partij het minimumloon verhogen en het minimumjeugdloon afschaffen, zodat jongeren hetzelfde verdienen voor hetzelfde werk. Arnold vraagt of dit niet leidt tot minder kansen voor jongeren op de arbeidsmarkt. Volgens Thom is dat risico beperkt en weegt het belang van eerlijke lonen zwaarder. Daarnaast wil de SP dat ‘flex contracten’ en ‘nul-uren contracten’ verdwijnen, zodat werknemers meer zekerheid krijgen. Een vast contract ziet de partij als de basis van een menswaardig bestaan.

Veiligheid en defensie

Waar er meer geld moet naar investeringen in het binnenland, moet er minder geld naar militarisering vindt de SP. De SP keert zich daarbij tegen de zogeheten Trump-norm, waarbij landen 5% van hun bruto binnenlands product aan defensie zouden moeten uitgeven. Volgens Thom is er geen duidelijke onderbouwing voor dat percentage en dreigt het streven naar hogere militaire uitgaven ten koste te gaan van de verzorgingsstaat. De partij vindt dat geld beter kan worden besteed aan zorg, onderwijs en bestaanszekerheid. De SP wil de defensiebegroting beperken tot het huidige niveau van ongeveer 2% van het BBP, wat volgens Thom voldoende is. Wel pleit de partij voor gerichte investeringen in cyberveiligheid en inlichtingen, zodat Nederland minder afhankelijk wordt van de Verenigde Staten. Arnold vraagt of het beperken van de defensie-uitgaven Nederland niet kwetsbaar maakt, zeker gezien de oorlog in Oekraïne. Thom stelt dat Europa gezamenlijk al ruim drie keer zoveel heeft aan defensie als Rusland. Een wapenwedloop maakt de wereld volgens de SP niet veiliger. De partij is tegen het leveren van wapens aan conflictgebieden, maar maakt een uitzondering voor Oekraïne, dat volgens Thom wel moet kunnen rekenen op steun en munitie. Nederland moet volgens de SP kritischer kijken naar welke landen wapens geleverd worden, zodat ze niet in handen komen van dictators of rebellengroepen. De SP vindt daarnaast ook dat Nederland internationaal te weinig invloed heeft bij conflicten als die tussen Rusland en Oekraïne of Israël en Palestina. De partij wil dat Nederland een actievere en onafhankelijkere rol speelt, gericht op diplomatie en mensenrechten in plaats van militaire escalatie.

Migratie en integratie

Verder kijkende naar de internationale conflicten geeft de SP aan een eerlijk migratiebeleid te willen hebben. Zij geven aan dat mensen die vluchten voor oorlog of vervolging een plek moeten kunnen krijgen. Volgens Thom moeten asielzoekers gelijkwaardig worden verdeeld over gemeenten, zodat niet alleen de armste gemeenten de opvang regelen. De partij ziet dit als een kwestie van eerlijkheid en solidariteit. Thom schetst een voorbeeld van Zutphen. In deze plaats werd gedemonstreerd tegen nog een asielzoekerscentrum. Als het AZC daar wel was geopend, zou Zutphen meer asielzoekers opvangen, dan de twintig rijkste gemeentes bij elkaar. Dat is niet eerlijk volgens de SP.  Daarnaast pleit de SP voor strengere regels rond arbeidsmigratie. Het doel is om te voorkomen dat bedrijven goedkope buitenlandse arbeidskrachten uitbuiten, terwijl de lonen van werkenden onder druk komen te staan. Werkvergunningen zouden volgens de partij beter moeten worden gecontroleerd, en kennismigranten kunnen bijvoorbeeld ook lokaal worden opgeleid. Ook vindt hij dat Nederland moet kijken of alle bedrijven nog wel in Nederland gehouden moeten worden. Thom geeft aan dat bijvoorbeeld de kassen in Nederland steunde op goedkope krachten en goedkope energie. De goedkope energie is er niet meer, en daardoor worden de krachten nog goedkoper. Mensen uit het Oosten van Europa willen voor deze lonen wel werken in Nederland. Helaas leidt dit vaak tot uitbuiting van deze groep mensen. De kassen kunnen daarom misschien beter naar Oost-Europa toe. Daar zijn de kosten voor de energie lager, en liggen de lonen lager, waardoor bedrijven daar mogelijk op een menselijkere manier hun bedrijf kunnen runnen. De SP wil ook dat statushouders snel aan het werk kunnen, zodat zij integreren en zinvolle maatschappelijke bijdragen leveren. Ook moet de overheid integratie en taalonderwijs actief stimuleren en beschikbaar maken. Thom wijst erop dat huidige procedures vaak te lang duren, waardoor mensen jarenlang moeten wachten op een beslissing.

Jongeren

Tot slot vindt de SP dat er ook beter voor jongeren gezorgd moet worden. De SP wil bijvoorbeeld de financiële druk op studenten verminderen. Thom stelt dat de basisbeurs omhoog moet en dat studieleningen moeten worden afgeschaft. Studenten zouden niet afhankelijk mogen zijn van een bijbaan om hun studie te kunnen betalen, omdat dit de druk en stress te veel opvoert. Volgens de partij vertraagt de huidige studieschuld bovendien het kopen van een woning, waardoor jongeren later zelfstandig kunnen worden. De SP wil ook dat er een recht op een basisbaan komt, zodat iedereen die kan werken, een passende baan kan vinden. Dit geldt ook voor jongeren, zodat zij niet tussen wal en schip vallen. Daarnaast pleit de partij voor een betere overgang van jeugdzorg naar volwassenenzorg. Thom wijst erop dat jongeren die uit de jeugdzorg komen vaak te vroeg zelfstandig moeten worden en daardoor risico lopen op dakloosheid of sociale problemen. De SP wil de ondersteuning verlengen tot een leeftijd waarop jongeren beter zelfstandig kunnen functioneren. Daarnaast wil de partij het openbaar vervoer betaalbaarder maken, met als ultiem doel gratis openbaar vervoer. Volgens Thom kan dit de uitstoot verlagen en de mobiliteit verbeteren, terwijl het ook financieel voordelig is voor studenten en werkenden. Volgens de SP is het gratis maken van het OV niet een kostenpost, maar een besparing. In Luxemburg hebben ze dit toegepast, en momenteel zijn daar geen kosten meer voor kaartjesmachines, conducteurs en systemen om in- en uit te checken.

Laatste woord

Als laatste geeft Thom mee dat het nu tijd is om keuzes te maken. De problemen voor jongeren, ouderen en kwetsbare groepen worden volgens de SP steeds groter, terwijl er de afgelopen jaren weinig is veranderd. De partij ziet zichzelf als de enige kans op een “super sociaal” kabinet dat deze problemen serieus aanpakt. Voor een super sociaal kabinet heb je de SP nodig, geeft Thom aan.

De volledige aflevering is terug te luisteren via onze uitzending gemist optie. In de volgende aflevering van Leeuwarden Stemt is Harry Bevers van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) in de uitzending. Luister deze aflevering vrijdag 10-10 van 17:00 tot 18:00 op Omroep Leeuwarden.

De samenvatting inclusief video is te bekijken via onze YouTube